02 sep 2024 Geld en Waarde in een moderne Gemeenschap

Geschreven door Anne Balliel (meewerkend lid)

Op 18 juni vond het volgende Kiemkracht-event plaats in het kader van het lustrumjaar van Gedeelde Weelde. Een lezing en gesprek onder leiding van ondernemer, adviseur en imker Jan Saal. De ruimte van het SNS Expertisecentrum was met ruim 50 mensen goed gevuld. Met zijn behoorlijke staat van dienst (o.a. bij de oprichting van de Triodos Bank en Coöperatie Odin) was ik nieuwsgierig wat hij ons zou komen vertellen.

Oude en nieuwe gemeenschap

Van begin af aan wist Jan te boeien. Welbespraakt en met een grote portie humor nam hij ons mee in zíjn beeld van een moderne gemeenschap, hoe men waarde kan zien en welke plek geld hierin heeft. Hij maakte het onderscheid tussen een oude gemeenschap en een nieuwe gemeenschap. Jan: ‘Voor een oude gemeenschap, heb je niet gekozen. Dat is bijvoorbeeld familie, de samenhang waarin je bent geboren. Als je niet zelf kunt bijdragen dan is het een oude gemeenschap. Een nieuwe gemeenschap is de gemeenschap die je actief opzoekt. Waar je je vanuit interesse mee verbindt en waar je zelf bijdraagt aan de ontwikkeling en verantwoordelijkheid neemt. Vaak ligt hier ook een biografische vraag: kan ik hier in deze gemeenschap iets nieuws ontwikkelen?’

Ontwikkeling

Een centraal punt van Jan voor mens-zijn en een menselijke economie is ontwikkeling. ‘Ik heb een lichaam, ik ben een mens’, stelde hij. ‘Als mens blijf je ontwikkelen en kun je een inzicht tot ideaal maken. Een moderne gemeenschap is dus bedoeld als ontwikkelruimte ten goede van de gemeenschap; een ruimte om te creëren, om verantwoordelijkheid te nemen zodat iets wat er nog niet eerder is geweest, kan ontstaan. De verwezenlijking van een ideaal. De wegen binnen deze ontwikkelruimte kunnen volgens Jan verschillend zijn. Een winkel (zoals Gedeelde Weelde) gestalte geven vanuit het ideaal van de associatieve economie is bijvoorbeeld de weg van de initiatiefnemer. Verantwoorde gezonde producten willen kopen en tot inzicht komen dat je als meewerkend lid een bijdrage kunt leveren aan deze andere vorm van economie, is de weg van de klant.’

Waarde

Maar wat betekent dan waarde en welke rol heeft geld vanuit dit gezichtspunt? Volgens Jan moeten wij anders gaan denken over waarde en geld. ‘Waarde is niet een abstract iets. Waarde is absoluut, menselijk en individueel. Het is de mens die waarde aan iets toekent en bereid is er een tegenwaarde voor te geven. Waarde is ook fluïde en kan in de loop van de tijd veranderen. En geld? Geld is slechts de thermometer die laat zien waar mens en maatschappij waarde aan hechten.’ De oude leus ‘betalen is bepalen’ kreeg voor mij ineens een ruimere betekenis. Mijn geld bestaat niet. Het is altijd ons geld want geld is een schakelpunt tussen mensen en elk mens is een schakelpunt van geld. Geld is een instrument voor broederschap, het drukt de tegenwaarde uit van wat een ander voor mij doet.

Koopgeld, leengeld, schenkgeld

Jan legde uit dat men verschillende vormen van geld kan onderscheiden: koopgeld, leengeld, schenkgeld:
Koopgeld is de meest gebruikte vorm. De tegenwaarde van een product wordt uitgedrukt in geld. Wordt er te weinig tegenwaarde teruggegeven, dan gaat er iets in de productieketen dood. Jan doelde daarmee op acties die de kosten in een productieproces moeten drukken. Denk aan kinderarbeid, de vleesindustrie, het gebruik van pesticiden.
Leengeld gaat over vertrouwen en afspraken. Kan ik een ontwikkelingsproces ondersteunen dat anders niet zou kunnen plaatsvinden? Ben ik zo met de ander in verbinding dat ik kan inschatten of hij zich aan de afspraken houdt? Kan het (leen)geld dienstbaar blijven door bijvoorbeeld een rentevrije lening?
Schenkgeld gaat over het mogelijk maken van ontwikkeling. Ik heb het geld, jij hebt het niet maar ik gun het jou om je doel te kunnen bereiken. Dit is de meest vrije omgang met geld, ik stel het ter beschikking en heb er geen zeggenschap meer over.

Associatieve economie

De meest menselijke vorm van economie houdt in dat consument en producent schouder aan schouder staan en elkaar in hun doelen ondersteunen, associatief verbonden. Praktisch kan dit betekenen: lokale producten om het vervoer in de keten kort te houden, een eerlijke prijs omdat er kennis is van de productieweg, groenten van het seizoen om betaalbare voeding aan te bieden.

De vele voorbeelden uit zijn werk- en privéleven waarmee Jan zijn verhaal aankleedde maakten zijn presentatie levendig. Zijn input zorgde voor interessante uitwisselingen onder de aanwezigen. Voor mij was het een avond van herkenning én vol verbazing. Genoeg om verder over te mijmeren en mee aan de slag te gaan. Met hartelijke dank aan de organisatoren.